Uzaktan Eğitim ve Öğretim Tasarımı İlişkisi- Etkili Canlı Sınıf

Soru 1) Uzaktan eğitim için ayrı bir öğretim tasarım modeline ihtiyaç var mıdır?

Uzaktan eğitim gelişen teknoloji ile birlikte sunduğu esneklik nedeniyle ve ihtiyaçlara karşılık vermesinden dolayı sıkça tercih edilmektedir. Uzaktan eğitim programları geliştirilirken bir takım plan yapılması gerekmektedir. Yapılan bu planlar süreç öncesinde, süreç içerisinde ve süreç sonrasında yaşanılan problemleri en aza indirmek, genel olarak uzaktan eğitim sürecini daha sağlıklı bir şekilde gerçekleştirebilmek için en önemli hususlardan bir tanesidir.

Uzaktan eğitimde hedeflenen amaçlara ulaşabilmek, öğrenmeyi kolaylaştırmak için yapılan işlemlerin, öğretiminin tasarımlanması ile organize edilmesi, hazırlanması ve yürütülmesi gerekmektedir (Karadeniz,2015). Bu kapsamda çeşitli öğretim tasarımı modelleri kullanılmaktadır. Bazı modeller doğrusal bir akış izlerken bazı modeller ise döngüler içermektedir fakat tüm modeller incelendiğinde öğretim tasarımının bileşenlerini toplu biçimde gösteren çekirdek modele göre öğretim tasarımı 5 temel aşamadan oluşmaktadır (Şimşek,2017). Bu aşamalar analiz, tasarım, geliştirme, uygulama ve değerlendirmedir. Bu model ADDIE modeli olarak da adlandırılmaktadır(Şekil-1).

Şekil-1: ADDIE Modeli (Moore & Kearsley, 2011)

ADDIE modeline göre eğitim sürecinde hangi model kullanılırsa kullanılsın, öğretim tasarımının süreci belli olduğundan kuramsal ve uygulamalı çalışmalar bunlara dayalı olarak yapılmaktadır (Şimşek, 2017). Dolayısıyla uzaktan eğitimde yapılan uygulamalı çalışmalar incelendiğinde genellikle bu model temel alınarak süreç planlanmaktadır. Kullanılan bu modelin uzaktan eğitimde kullanılmasının nedenleri ise, öğrenci merkezli olması, yenilikçi olması, gerçekçi olması, ilham verici olması ve temelde girdi-süreç-çıktı şeklinde ilerlemesidir (Branch, 2009). Uzaktan eğitim için yapılan öğretim tasarımı her modülde (kursun her bir bölümü için), öğrenmenin nasıl gerçekleştirileceğinin açıklamak için kapsamlı bir çalışmanın yapılması gerekmektedir ve bu çalışma için çok büyük çaba harcanmalıdır (Moore & Kearsley, 2011).

Dolayısıyla uzaktan eğitime özgü bir öğretim tasarımı modelinin geliştirilmesinin disiplin tartışmaları açısından, sürecin daha sağlıklı bir şekilde yürütülmesi açısından, kavramsal gelişimi açısından da bir avantaj sağlayabilir fakat uzaktan eğitime özgü bir öğretim tasarımı modeli geliştirme maliyeti (zaman, emek, pilot uygulama v.b) fazla olacağından, mevcut modellerin uzaktan eğitim ihtiyacın karşılama kapasitesinin ve süreçlerine uygulanabilirliğinin yüksek olması nedeniyle, uzaktan eğitime özgü öğretim tasarımı modelinin geliştirilmesi biraz zor olarak görünmektedir. Fakat uzaktan eğitime özgü bir öğretim tasarım modelinin geliştirilmesi, bununla birlikte ele alınan faktörler arttıkça eğitim daha etkili ve verimli olacaktır ve uzaktan eğitim kurumlarının daha kaliteli dersler geliştirebilmelerini sağlayacaktır (Moore & Kearsley, 2011).

Soru 2) Etkili bir canlı sınıf tasarımında olması gereken unsurlar nelerdir? Açıklayınız

İlk aşamada öğretim elemanın ders kapsamında belirlenen amaçları/kazanımları net bir şekilde belirlemelidir. Bu kapsamda ilk önce ders öncesinde hazırlanan materyallerin ve okumaların öğretim üyesi tarafından iyi belirlenmesi ve sisteme zamanında girilmesi (Karadeniz, 2015) ders öncesi yapılacak olan en uygun davranıştır. Ders öncesinde içerik (eğer çok kapsamlıysa) parçalara ayrılmalı ve bu parçaların nasıl ilişkilendirileceği önceden belirlenmelidir.

Ders içinde yaşanacak aksaklıklar için ‘b planı’ yapmalı, sorulara cevap için gerekiyorsa sürece başka bir öğretim elemanından yardım isteyerek süreci beraber yürütmelidir.  Ders başlangıcında ise öğrencilere ders içerisinde yapılacak etkinliklerden, elde edecekleri kazanımlardan, kullanılacak araçlar hakkındaki bilgiler aktarılmalıdır. Kısaca süreç içerisinde yapılacaklar öğrenciye net bir şekilde aktarılmalıdır.

Ders esnasında öğrencileri harekete geçirecek etkinlikler planlanmalıdır. Örneğin ders içerisinde sorulan ani sorular, anketler, tartışmalar öğrencilerin ders içerisinde daha aktif olmalarını sağlayacaktır. Dolayısıyla öğrenciler ders davamı noktasında, aktif katılım sağlamada, öğrenmeyi anlamlandırma, öğrenmede kalıcılığı sağlamada ve kendini ifade etmede olumlu davranışlar sergileyecektir (Korkmaz, 2007). Bu sayede uzaktan eğitimin dezavantajlarından birisi olan uzaklık algısını psikolojik olarak üstesinden gelip, ortama ait olma duygusunu pekiştirir.  Bu yönüyle öğrencinin dersteki tartışmalara ve etkinliklere katılması, öğrencinin algısını güçlendirir ve öğrenci-öğrenci, öğrenci-öğretmen, öğrenci içerik ve 4. Bir boyut olarak sayabileceğimiz öğrenci-ara yüz arası iletişimlerde algılanan yakınlık (transaksiyonel uzaklık) artacaktır (Horzum, 2010). Bu kapsamda süreç içerisindeki etkileşimler aşağıdaki tablodaki gibi gerçekleşmektedir (Tablo-1).

Tablo-1: Horzum (2010)’un Offir, Lev, Barth ve Shteinbek (2004)’ten aktardığına göre diyolaglu ortamlarda yer alan etkileşimler

Moore ve Kearsley (2011)’de canlı ders esnasında yapılması gerekenleri şöyle sıralamıştır:

• Dersin yapısı ve bileşenleri tutarlı ve anlamlı olmalıdır. Öğrenciler her zaman ne öğrenmeleri gerektiğini bilmelidir.
• Hedefler net olmalıdır. Tasarımcılar en uygun öğrenme deneyimlerini belirlemeli, medya seçimini buna göre yapmalı ve değerlendirme araçlarını buna göre seçmelidir. Bu kapsamda öğrencilerin yapması gerekenler açıkça ifade edilmelidir.
• Dersin içeriği parçalanmalı ve her bir parça tek bir bağlantı üzerinden bütünü oluşturacak biçimde sunulmalıdır.
• Eğitimcilerin yaptıkları temel hatalardan birisi öğrencilerin derse katılacaklarını varsaymaktır. Bu yanlış bir tutumdur. Öğrencinin derse katılımını sağlamak için sorular ve ödevler hazırlanmalıdır. Öğrenciler soru sormaya teşvik edilmelidir. Bu kapsamda “Bir sorununuz var mı?” tutumu doğru değildir.
• Dersin içeriği tam olmalıdır. Ders materyallerinde çeşitlilik sağlanmalıdır. Dersin içeriği yorumlar, etkinlikler ve resimler ile zenginleştirilebilir.
• Öğrencilere ses, video gibi kilit bileşenleri tekrar etmeleri veya bilgisayarlarında açabilmeleri sağlanmalıdır.
• Öğrencilerin ifade ettiği fikirler (konu sentezi) dikkate alınmalı, ders özetlenirken bu fikirlerden alıntı yapılmalıdır.
• Ders materyallerin ve içeriğin öğrencilerin dikkatini çekecek, ilgi alanlarına ve geçmişlerine hitap edecek biçimlerde olması gerekmektedir.
• Öğrencilerin kendi ilgi alanlarına veya durumlarına göre içeriği uyarlamaları sağlanmalı, bu kapsamda ödevler, örnekler ve sorular mümkün olduğunca açık uçlu bir şekilde olmalıdır.
• Öğrencilere geri bildirim (ödevleri hakkında) ve dersteki genel ilerlemeleri hakkında düzenli bir şekilde geri bildirim verilmelidir.

Kaynakça

Branch, R. M. (2009). Instructional design: The ADDIE approach (Vol. 722). Springer Science & Business Media.

Horzum, M. (2010). Uzaktan eğitimde uzaklığın boyutları ve tasarımı: coğrafi uzaklığa karşın transaksiyonel (psikolojik ve iletişimsel) uzaklığın azaltılması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (20), 95-118.

Karadeniz, A. (2015). Açık ve uzaktan öğrenmede ders tasarımı: bilim etiği dersi örneği. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, 1(3), 91-107.

Korkmaz, İ. (2007). Öğrenci merkezli ders uygulamalarına ilişkin öğrenci görüşleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(17), 393-402.

Moore, M. G., & Kearsley, G. (2011). Distance education: A systems view of online learning. Cengage Learning.

Şimşek, A. (2017). Öğretim tasarımı. Nobel Yayın Dağıtım.